What is SIR in Elections of India – જાણો (સ્પેશિયલ ઇન્ટેન્સિવ રિવિઝન) Special Intensive Revision એટલે SIR શું છે, પ્રક્રિયા, તેનો ઉદ્દેશ્ય અને તે ભારતના Electoral Rolls ને ખુબજ સટીકતા બનાવશે.
What is SIR in Elections of India
ભારતની ચૂંટણી પ્રણાલીમાં પારદર્શિતા અને ચોકસાઈ જાળવવી એ ભારતના ચૂંટણી પંચની પ્રાથમિક જવાબદારી છે. આ માટે, ચૂંટણી પંચ સમયાંતરે SIR (સ્પેશિયલ ઇન્ટેન્સિવ રિવિઝન) નામની એક ખાસ પ્રક્રિયા હાથ ધરે છે. તેનો હેતુ મતદાર યાદી (Voter List) અપડેટ, સચોટ અને ભૂલમુક્ત થાય તે સુનિશ્ચિત કરવાનો છે, જેથી દરેક પાત્ર નાગરિકનું નામ યાદીમાં ઉમેરવામાં આવે અને જે હવે પાત્ર નથી તેમને દૂર કરવામાં આવે.
Special Intensive Revision (SIR) નો મતલબ
સ્પેશિયલ ઇન્ટેન્સિવ રિવિઝન (SIR) એ એક ખાસ, સઘન ચકાસણી પ્રક્રિયા (Intensive verification process) છે જેમાં બૂથ લેવલ ઓફિસર્સ (BLOs) ઘરે ઘરે જઈને મતદારોની વિગતો તપાસે છે.
આ પ્રક્રિયા સામાન્ય રીતે વાર્ષિક સુધારણા પ્રક્રિયાથી વધુ વિગતવાર અને સમયસર કરવાની હોય છે. આ પ્રક્રિયા એવા વિસ્તારોમાં હાથ ધરવામાં આવે છે જ્યાં મતદાર યાદીમાં મોટી સંખ્યામાં ભૂલ હોય, ડુપ્લિકેશન અથવા અનિયમિતતા જોવા મળે છે.
પ્રક્રિયા દરમિયાન:
- નાગરિકોને નવા નામ ઉમેરવા, ભૂલો સુધારવા અને અપ્રસ્તુત નામો દૂર કરવા માટે ફોર્મ આપવામાં આવે છે.
- પ્રાપ્ત વાંધાઓ અને દાવાઓની તપાસ કરવામાં આવે છે.
- ત્યારબાદ ચકાસણીના આધારે સુધારેલી મતદાર યાદી પ્રકાશિત કરવામાં આવે છે.
SIR નો મુખ્ય ઉદેશ્ય
Special Intensive Revision (sir) નો મુખ્ય ધ્યેય મતદાર યાદી સંપૂર્ણપણે સચોટ અને વિશ્વસનીય છે તેની ખાતરી કરવાનો છે.
તેના મુખ્ય ઉદ્દેશ્યો છે:
- મતદાર યાદીમાં દરેક પાત્ર નાગરિકનું નામ ઉમેરવું.
- મૃત, સ્થાનાંતરિત અથવા ડુપ્લિકેટ નામો દૂર કરવા.
- પારદર્શિતા અને ન્યાયીતા જાળવવી.
- નાગરિકોને નોંધણી પ્રક્રિયામાં સક્રિયપણે ભાગ લેવા પ્રોત્સાહિત કરવા.
- ચૂંટણી પહેલાં મતદાર યાદીને વિવાદમુક્ત અને ભૂલમુક્ત બનાવવી.
આ પ્રોસેસ લોકશાહીનો પાયો મજબૂત કરવા માટે ખૂબ જ જરૂરી છે કારણ કે દરેક મત એક લાયક નાગરિકનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે.
SIR પ્રક્રિયા કેવી રીતે કરવામાં આવે છે?
Special Intensive Revision હેઠળ, કાર્ય નીચે જણાવે ચરણોમાં કરવામાં આવે છે:
- BLOs ઘરે ઘરે જઈને મતદારોની માહિતીની ચકાસણી કરે છે.
- મતદાર યાદીમાં નવું નામ જોડવું, હટાવવું તથા સુધારો કરવા માટે ફોર્મ ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવે છે.
- પ્રારંભિક યાદી જાહેર કરવામાં આવે છે જેથી લોકો તેમાં રહેલી માહિતી ચકાસી શકે.
- નાગરિકો નિર્ધારિત સમય મર્યાદામાં પોતાના દાવા અને વાંધા નોંધાવી શકે છે.
- બધી ચકાસણી પૂર્ણ થયા પછી, સુધારેલી અંતિમ મતદાર યાદી બહાર પાડવામાં આવે છે.
કાનૂની આધાર
SIR પ્રક્રિયાનો કાનૂની આધાર જનપ્રતિનિધિત્વ અધિનિયમ, 1950 (Representation of the People Act, 1950) ની કલમ 21 માં રહેલો છે.
આ કલમ ચૂંટણી પંચને જરૂરી લાગે તો કોઈપણ સમયે કોઈપણ મતવિસ્તારમાં વિશેષ સુધારા કરવાની સત્તા આપે છે.
ઉદાહરણ: બિહાર SIR 2025 (Bihar SIR 2025)
તાજેતરમાં જ 2025 માં બિહારમાં ખાસ સઘન સુધારો હાથ ધરવામાં આવ્યો હતો.
- આ ઝુંબેશ ચૂંટણી પંચ (Election Commission)ની સૂચના પર જૂન 2025 માં શરૂ થઈ હતી.
- મતદારોને તેમની વિગતો ચકાસવા અને 11 માન્ય દસ્તાવેજોમાંથી એક સબમિટ કરવાનું કહેવામાં આવ્યું હતું (આધાર ફરજિયાત નહોતું).
- તેનો ઉદ્દેશ્ય મતદાર યાદીમાંથી ડુપ્લિકેટ અને મૃત નામો દૂર કરવાનો અને પાત્ર નાગરિકોનો સમાવેશ સુનિશ્ચિત કરવાનો હતો.
આ ઉદાહરણ સ્પષ્ટ કરે છે કે SIR ચૂંટણી પ્રક્રિયાની વિશ્વસનીયતા વધારવાનું એક અસરકારક માધ્યમ છે.
SIR નું મહત્વ
ભારતની ચૂંટણીઓમાં SIR (સ્પેશિયલ ઇન્ટેન્સિવ રિવિઝન) ની ભૂમિકા ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.
તેના ફાયદા નીચે મુજબ છે:
- નકલી અથવા ડુપ્લિકેટ મતોની શક્યતા ઘટે છે.
- નવા મતદારો (New voters), મહિલાઓ અને સ્થળાંતર કરનારાઓને ઉમેરવામાં મદદ કરે છે.
- નાગરિકોને તેમની માહિતી અપડેટ (Information update) કરવા માટે પ્રેરિત કરે છે.
- આગામી ચૂંટણીઓ પહેલાં મતદાર યાદીઓને સચોટ બનાવે છે, જેનાથી વિવાદોની શક્યતા ઓછી થાય છે.
SIRનું સમયપત્રક
| વર્ણન (Description) | તારીખ (Date) |
| પ્રિન્ટિંગ/તાલીમ (Printing/Training) | 28 ઓક્ટોબર થી 3 નવેમ્બર 2025 |
| ઘરે-ઘરે ગણતરીનો તબક્કો (House to House Enumeration Phase) | 4 નવેમ્બર થી 4 ડિસેમ્બર 2025 |
| મતદાર યાદીના મુસદ્દાનું પ્રકાશન (Publication of Draft Electoral Rolls) | 9 ડિસેમ્બર 2025 |
| દાવો અને વાંધો ઉઠાવવાનો સમયગાળો (Claims & Objection Period) | 9 ડિસેમ્બર 2025 થી 8 જાન્યુઆરી 2026 |
| નોટિસ તબક્કો (સુનાવણી અને ચકાસણી) (Notice Phase (Hearing & Verification)) | 9 ડિસેમ્બર 2025 થી 31 જાન્યુઆરી 2026 |
| અંતિમ મતદાર યાદીનું પ્રકાશન (Publication of Final Electoral Rolls) | 7 ફેબ્રુઆરી 2025 |
SIRમાં સામેલ રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો
| ક્રમ. | રાજ્ય/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશ | મતદારો (લાખમાં) | મતદાન મથકો / BLOs | રાજકીય પક્ષના BLAs | EROs/AEROs | DEOs |
| 1. | આંદામાન અને નિકોબાર | 3.10 | 411 | 435 | 11 | 3 |
| 2. | છત્તીસગઢ | 2,12.30 | 24,371 | 38,368 | 467 | 33 |
| 3. | ગોવા | 11.85 | 1,725 | 669 | 80 | 2 |
| 4. | ગુજરાત | 5,08.39 | 50,963 | 28,524 | 1,037 | 33 |
| 5. | કેરળ | 2,78.50 | 24,468 | 54,624 | 280 | 14 |
| 6. | લક્ષદ્વીપ | 0.58 | 55 | 65 | 11 | 1 |
| 7. | મધ્યપ્રદેશ | 5,74.05 | 65,014 | 1,19,940 | 762 | 55 |
| 8. | પુડુચેરી | 10.21 | 962 | 1,376 | 60 | 2 |
| 9. | રાજસ્થાન | 5,48.85 | 52,490 | 97,873 | 933 | 41 |
| 10. | તમિલનાડુ | 6,41.15 | 68,467 | 2,11,445 | 1,009 | 38 |
| 11. | ઉત્તર પ્રદેશ | 15,44.24 | 1,62,486 | 1,92,986 | 2,445 | 75 |
| 12. | પશ્ચિમ બંગાળ | 7,66.24 | 80,681 | 18,114 | 3,353 | 24 |
| કુલ | – | 50,99.46 (~51 Crores) | 5,33,093 | 7,64,419 | 10,448 | 321 |
SIR માટે કેટલા દસ્તાવેજો માન્ય રહેશે?
- આધારકાર્ડ
- પાનકાર્ડ
- જન્મ પ્રમાણપત્ર (1987 પછી જન્મેલા માટે)
- પાસપોર્ટ
- વોટર આઇડી (EPIC Card)
- રેશનકાર્ડ
- ડ્રાઇવિંગ લાઇસન્સ
- માતા-પિતાના દસ્તાવેજ (જો 2002 થી 2005 માં તેમનું નામ હોય)
- બેંક પાસબુક (ફોટો વાળી હોવી જોઈએ)
ખાસ નોંધ:
જો કોઈપણ વ્યક્તિનું નામ 2002 થી 2005 ની SIR યાદીમાં હોય તો તેમને કોઈ પણ જાતના દસ્તાવેજ ની જરૂર નથી. પરંતુ 1987 પછી જન્મેલા એ માતા-પિતાના પુરાવા આપવા પડશે.
| Voter list download કરવા માટે | અહીં ક્લિક કરો |
| Voter list માં Details Search કરવા માટે | અહીં ક્લિક કરો |
| અમારી Whatsapp ચેનલ જોઈન કરો | અહીં ક્લિક કરો |
SIRમાં મારું નામ કાઢી નાખવામાં આવશે?
ના, જો તમે યોગ્ય મતદાતા છો અને BLO દ્વારા માંગવામાં આવેલ માહિતી તથા ડોક્યુમેન્ટ સાતત્ય કરાવવો છો.
BLO ઘરે ના આવે તો શું કરવું?
જો તમારા ઘરે BLO નથી આવ્યા તો તમે ઓનલાઇન voters.eci.gov.in પર ફોર્મ ભરી શકો છો.
મૃત વ્યક્તિનું નામ કેવી રીતે કાઢવું?
મૃત વ્યક્તિનું નામ મતદારયાદીમાંથી કાઢવા માટે ફોર્મ 7 ભરીને અરજી કરવાની રહે છે.
SIR નું પૂરું નામ?
SIR નુ પુરુ નામ સ્પેશિયલ ઇન્ટેન્સિવ રિવિઝન (Special Intensive Revision) છે.